Stres wywołuje w organizmie lawinę złożonych reakcji biochemicznych. Jednym z ich skutków może być zaburzenie autofagii, procesu komórkowego „samooczyszczania”. Dr Viorica Raluca Contu, kierująca projektem AutoHealth, bada, jak stres wpływa na ten mechanizm i w jaki sposób współpraca między metabolizmem organizmu a mózgiem kształtuje nasze zdrowie psychiczne.
Projekt AutoHealth („Autofagia jako łącznik metabolizmu obwodowego i stresu ze zdrowiem psychicznym: od modeli eksperymentalnych do zastosowań klinicznych”) został rekomendowany do finansowania w 4. konkursie międzynarodowego programu NEURON Cofund 2.
Dr Contu z Grupy Badawczej Biologii Astrocytów w Łukasiewicz – PORT zrealizuje badania w międzynarodowym konsorcjum z partnerami z Niemiec, Izraela i Turcji. Łączny budżet projektu przekracza milion złotych.
Autofagia – porządek w komórce
Centralnym pojęciem w badaniach dr Contu jest autofagia – wewnętrzny mechanizm, dzięki któremu komórki pozbywają się uszkodzonych lub zbędnych elementów. Pozwala im to zachować równowagę i prawidłowo funkcjonować.
– Wyobraźmy sobie pokój, w którym przez tygodnie nikt nie sprzątał – tłumaczy dr Contu. – Trudno tam pracować. Komórki działają podobnie – bez regularnego sprzątania zaczynają źle funkcjonować.
Zaburzona autofagia może być związana zarówno z chorobami metabolicznymi, jak i neuropsychiatrycznymi. Choć naukowcy coraz lepiej rozumieją jej rolę, temat wciąż wymaga intensywnych badań.
Kanał komunikacyjny mózg – ciało
W projekcie AutoHealth badacze sprawdzają, jak stres wpływa na autofagię w tkankach metabolicznych, np. we krwi i w mózgu. Testują również, czy terapie modulujące autofagię mogą łagodzić skutki stresu. – Chcemy zrozumieć, jak daleko sięga wpływ stresu – od poziomu molekularnego aż po zachowanie – mówi dr Contu.
Jeśli autofagia przestaje działać prawidłowo, toksyczne cząsteczki mogą gromadzić się w organizmie i trafiać do mózgu, zakłócając jego pracę. – Nawet niewielka dysfunkcja w usuwaniu produktów ubocznych może mieć duże konsekwencje. Właśnie w tym miejscu stykają się zaburzenia metaboliczne i neuropsychiatryczne – wyjaśnia badaczka. Autofagia jest więc nie tylko mechanizmem oczyszczania – pełni też ważną funkcję w komunikacji między ciałem a mózgiem.
Mechanizmy metaboliczne są już wykorzystywane w medycynie. Przykładem jest leczenie choroby Parkinsona – pacjentom podaje się L-DOPĘ, związek mogący przenikać barierę krew–mózg i tam przekształcać się w dopaminę. Zespół AutoHealth chce sprawdzić, czy pobudzenie autofagii i poprawa funkcji metabolicznych w tkankach obwodowych mogą wpływać na działanie mózgu i zmniejszać objawy depresji lub otyłości.
Badania obejmą dwie grupy pacjentów: osoby z depresją oraz osoby z otyłością. Analizy biochemiczne próbek krwi pozwolą określić charakterystyczne wzorce białek i metabolitów związanych z zaburzeniami autofagii. Mogą one posłużyć jako wskaźniki skuteczności nowych terapii. – Każda komórka reaguje na stres. Jeśli zrozumiemy mechanizmy tej reakcji, możemy nauczyć się ją łagodzić – podsumowuje dr Contu.
Od Japonii do Polski – droga naukowa badaczki
Dr Raluca Contu, specjalistka w dziedzinie biologii molekularnej i neurobiologii, wiele lat spędziła w Japonii – kraju, w którym po raz pierwszy opisano proces autofagii. Jego odkrywca, prof. Yoshinori Ohsumi, otrzymał Nagrodę Nobla w 2016 roku. – Byłam wtedy w Japonii – we właściwym miejscu i czasie – wspomina badaczka.
Dziś dr Contu łączy wiedzę z biologii komórki i neuropsychiatrii, aby zrozumieć, jak zależności między procesami oczyszczania komórkowego a reakcją na stres wpływają na zdrowie psychiczne. Zapytana o to, czy sami możemy wspierać te procesy, badaczka odpowiada: Tak – poprzez aktywność fizyczną i niskoloryczną dietę. To naturalne sposoby aktywowania autofagii. Powrót do bardziej naturalnego rytmu życia może być kluczem do poprawy kondycji psychicznej i fizycznej.
